De exitpolls zijn bekend gemaakt. In veel provincies boekt Forum voor Democratie een monsterzege. Zo reageren de politici op de eerste uitslagen:

Henk Otten (FVD): fouten Rutte herstellen
Henk Otten, de lijsttrekker voor de Eerste Kamerverkiezingen van Forum voor Democratie, beloofde woensdag op de verkiezingsbijeenkomst in Zeist dat FVD (''een jonge, serieuze partij met solide mensen'') verandering gaat brengen in Nederland. ''De stem van de kiezer zal nog duidelijker en harder te horen zijn in Den Haag. Dat kan ik u verzekeren."

Hij zei bereid te zijn verantwoordelijkheid te nemen. ''Er gaan nu echt zaken veranderen." Hij noemde onderwerpen als immigratie en integratie. Ook de koopkracht van de werkenden en gepensioneerden moet drastisch omhoog, stel hij. ''De fouten van Rutte moeten worden hersteld. U gaat heel veel van ons horen. Wij zijn er klaar voor."

De mensen in de zaal klapten en scandeerde zijn naam: ''Henkie, Henkie, Henkie."

PvdA: dankbaar dat we weer opkrabbelen
De PvdA is ''dankbaar'' met het beperkte verlies dat de partij lijkt te lijden in de Provinciale Statenverkiezingen. Partijvoorzitter Nelleke Vedelaar ziet daarin dat het vertrouwen in de sociaaldemocraten ''weer groeiende is''. De partij zou ,,weer herkenbaar'' zijn.

De PvdA maakte in de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 een doodsmak, maar ''liet bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar herstel zien. En dat herstel wordt groter'', is de indruk van Vedelaar. ''Het enthousiasme bij deze uitslag is echt heel groot.''

De oppositiepartij verliest volgens een exitpoll één van haar acht zetels in de Eerste Kamer. De resterende zeven zijn eventueel genoeg om de regeringscoalitie, die haar meerderheid vrijwel zeker kwijtraakt, te hulp te kunnen schieten.

Wilders: beperkt verlies
De PVV heeft bij de Provinciale Statenverkiezingen volgens partijleider Geert Wilders ''een beperkt verlies" geleden. De partij gaat in de eerste exitpoll voor de Eerste Kamer van negen naar zes zetels. Volgens Wilders komt dat verlies deels door het succes van FVD, dat van niets naar tien zetels stijgt.

Wilders feliciteerde FVD-leider Thierry Baudet met dit resultaat. ''Een dikke pluim." FVD laat volgens hem een geluid horen dat lijkt op dat van de PVV. Niettemin vindt hij niet dat de PVV nu zijn glans verliest. Zijn partij zal doorgaan en Wilders verwacht in de toekomst weer betere resultaten. ''Ik heb alles al meegemaakt. Politiek is een zaak van vallen en opstaan."

CDA: beter dan de peilingen
Het CDA heeft het bij de provinciale verkiezingen op basis van de eerste exitpolls beter gedaan dan de peilingen vooraf voorspelden. Dat zegt fractievoorzitter Sybrand Buma.

''We kunnen zien dat het politieke landschap in Nederland verschuift, en dat het ook verder versplintert'', zei Buma. Hij feliciteerde én waarschuwde de grote winnaars van de verkiezingen, Forum voor Democratie en GroenLinks: ,,op hun rust een hele zware verantwoordelijkheid de komende vier jaar''.

Jetten: tussen splinters samenwerking zoeken
De regeringscoalitie staat voor de opgave om ''van links tot rechts'' de samenwerking te zoeken. En het verliezende D66 om ,,compromissen die je sluit als je in een kabinet stapt, beter uit te leggen'', zegt D66-voorman Rob Jetten. ,,Je merkt dat we daarmee moeite hebben gehad.''

De regeringspartijen verliezen vrijwel zeker hun meerderheid in de Eerste Kamer. ''We hebben een nog versplinterder landschap dan we al hadden'', constateert Jetten. ,,We zullen komende weken moeten kijken hoe we voorstellen van het kabinet in beide Kamers aan een meerderheid gaan helpen.''

D66 verliest volgens exitpolls drie van de tien zetels in de senaat. ''Eerlijk is eerlijk, we zetten een stapje terug.'' Maar de schade is volgens Jetten minder dan gevreesd.

Jetten richt meteen het vizier op de Europese verkiezingen, die al over twee maanden volgen. Dan wil hij de strijd aan met het stormachtig opgekomen Forum voor Democratie, die uit de EU wil stappen.

Thieme blij met 'gestage groei' PvdD
Marianne Thieme is blij dat haar Partij voor de Dieren ''een gestage groei'' laat zien bij de provinciale verkiezingen, ook gezien ''het politieke slagveld'' dat de stembusgang teweeg heeft gebracht. De PvdD, die voor het eerst in alle provincies meedeed, gaat op basis van de exitpolls van twee naar drie zetels in de Eerste Kamer.

''Ik vind het geweldig dat de groene politiek heeft gewonnen'', zei Thieme, ook verwijzend naar de flinke winst van GroenLinks. Dat de klimaatsceptici van Forum voor Democratie de grootste winnaars lijken te worden, schrijft ze toe aan proteststemmen van mensen die ''slachtoffer zijn geworden van het beleid van dit kabinet''.

Krol: we kunnen nu op eigen benen staan
Henk Krol van 50Plus was woensdag blij met de kleine winst die zijn partij haalde bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten. Op basis van de exitpoll gaat de ouderenpartij van 2 naar 3 zetels in de senaat.

''50Plus bestaat nu tien jaar en we kunnen nu op eigen benen staan'', aldus Krol. ''Ik ben heel blij met een niet te harde groei. In het begin groeiden we in verhouding heel snel. Dan krijg je veel problemen in je partij. Ik ben blij dat de rust is weergekeerd.''

Krol denkt niet dat 50Plus mensen is kwijtgeraakt aan Forum voor Democratie. ''Ik denk dat dat vooral geldt voor partijen als de VVD en de PVV.'' De partijleider van 50Plus feliciteerde Baudet maar waarschuwde hem ook. ''Het is echt heel moeilijk om in zoveel provincies mensen neer te zetten. Het is bijna een garantie dat dingen fout gaan. Ik gun het hem oprecht, echt van harte.''

Dijkhoff: weer de grootste gebleven
De VVD is ''weer de grootste gebleven". Dat concludeerde fractievoorzitter in de Tweede Kamer Klaas Dijkhoff in reactie op de eerste exitpolls van de Provinciale Statenverkiezingen. Hieruit blijkt dat de liberalen in de senaat, die in mei door de nieuwe Statenleden wordt gekozen, de nummer 1-positie blijven bezetten. Volgens Dijkhoff hebben de liberalen die prestatie te danken aan het feit dat ze zijn ''blijven doorknokken. ''We hebben ons niet gek laten maken."

Dijkhoff feliciteerde de verkiezingswinnaars GroenLinks en FVD. Over die laatste partij zei hij dat hij hoopt ''dat we nu zien wie het zijn". Bij een grote verkiezingsoverwinning hoort volgens hem ook verantwoordelijkheid nemen. Dijkhoff onderstreepte dat de VVD in het verleden steeds heeft laten zien daartoe bereid te zijn.

SGP houdt hoop op tweede zetel
SGP-voorman Kees van der Staaij houdt hoop op handhaving van zijn twee zetels in de Eerste Kamer. Volgens de exitpolls moet de SGP een senator inleveren, maar Van der Staaij benadrukt in een eerste reactie dat hij er waarschijnlijk nog dichtbij zit. Het beeld is daarmee ''behoorlijk stabiel'', aldus de partijleider.

De SGP had er deze verkiezingen in de ogen van Van der Staaij last van dat er meer mensen naar de stembus zijn gegaan. Die hogere opkomst lijkt nadelig uit te pakken voor de Staatkundig Gereformeerden.

Over het zetelverlies van de coalitiepartijen is de SGP'er nuchter. Premier Mark Rutte is volgens hem ''wel gewend'' dat hij steun moet zoeken bij meerdere partijen buiten de eigen kabinetspartners. De SGP zal zich hierdoor in ieder geval niet anders gaan opstellen, benadrukt Van der Staaij.

De opmars van Forum voor Democratie zou verder wijzen op een behoefte aan rechtse politiek. ''Complimenten", aldus Van der Staaij, die hier aan toevoegt dat de zege van Forum hem tevens doet denken aan die van de LPF bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2002.