De kruitdampen zijn inmiddels weer opgetrokken. Maar wat waren de leden van het Kabinet verontwaardigd dat de notulen van hun vergadering over de Toeslagen-affaire in handen van RTL waren gekomen. De opwinding was vele malen groter dan wanneer (jaar na jaar) de troonrede voortijdig op straat ligt. 

Natuurlijk werd die woede ingegeven door angst om wát ze hadden gezegd. Over lastige kamerleden. En hoe ze de Tweede Kamer konden misleiden. Maar ook was er ergernis vanwege het lekken als zodanig. Lekken uit het strikt vertrouwelijke kabinetsberaad, dat is niet zomaar ongepast. Dat is zelfs een misdrijf! Daar staat gevangenisstraf op!

Wat een stelletje schijnheilen. Alsof niet alle politici voortdurend vertrouwelijke informatie lekken. Van gemeenteraadsleden tot wethouders, van kamerleden tot ministers en premiers. In de veertig jaar dat ik werkzaam was als journalist, heb ik veelvuldig te maken gehad met politici die uit de school klapten. En als ze te bang waren om dat tijdens een amicaal etentje te doen, dan gaven ze wel een topambtenaar de vrije hand om een informatief telefoontje te plegen.

Lekken naar de media is onlosmakelijk verbonden met politiek bedrijven. Het is onderdeel van de strategie om eigen plannen door te drukken of die van een ander juist te torpederen. Heel af en toe lekt een politicus naar een journalist uit vriendschap, maar in verreweg de meeste gevallen is ’t uit pure berekening. Journalisten zal dat worst wezen. Die willen gewoon een primeur. Want (vergelijkbaar met topscorers in de eredivisie) hoe meer primeurs, hoe hoger het aanzien in eigen kring.

Spreekbuizen

In de tijd van de verzuiling, toen journalisten de bewindslieden nog met “Excellentie” aanspraken ging het allemaal anders. De lijntjes tussen politiek en de krant waren duidelijk. De socialisten hadden nauwe banden met het Vrije Volk, de Roomsen met de Volkskrant, de communisten met De Waarheid enzovoort. De meeste kranten waren spreekbuizen van partijen. Week het lijfblad eens af van de partijkoers, dan belde de minister of premier boos met de hoofdredacteur wat dit verdomme te betekenen had. 

Zelfs toen ik in 1974 bij de Sijthoff Pers (Haagsche Courant en Rotterdams Nieuwsblad) als journalist in dienst trad, speelde die ideologische verbondenheid nog. VVD’ers lekten naar Het Vaderland, CDA’ers tipten Het Binnenhof en de rest zocht contact met journalisten van de HC. Uiteindelijk werd de huis-aan-huis gelezen Haagsche Courant steeds meer het podium voor groot nieuws. Want meer en meer ging de macht van het getal spelen. 

Zowel op plaatselijk als nationaal niveau wordt het spel nog steeds op die manier gespeeld. Al zijn er nu meer uitingsvormen. De politicus die snapt hoe de boodschap het best wordt verkocht, kiest doorgaans voor het medium met het grootste bereik. Dus NOS-journaal of RTL Nieuws. Nieuwsuur en Buitenhof zijn ook nog opties. 

Gedrukte media zijn minder vluchtig en daarmee nog steeds belangrijk. Ministers, staatssecretarissen en kamerleden staan bij voorkeur met hun boodschap in de kwaliteitskranten NRC/Handelsblad of Volkskrant. Maar als ze echt willen scoren, praten ze eerst met die ordinaire Telegraaf of dat onbenullige AD. Uiteraard is ’t belangrijk om met alle media op goede voet te blijven, dus worden de brokken zo eerlijk mogelijk verdeeld.

In veertig jaar journalistiek heb ik politici van alle partijen meegemaakt, die bereid bleken om uit de school te klappen. Ik heb een wethouder gekend die - op mijn verzoek - even wegliep uit de vergadering van B en W om telefonisch te laten weten dat architect Richard Meier was uitverkoren het nieuwe stadhuis te bouwen. Een ander stuurde via via de geheime notulen (op geel papier) van vergaderingen van het college naar mijn huisadres. 

Soms ontstond er zoveel ophef over het uitlekken van gemeentelijke plannen, dat door de burgemeester de Rijksrecherche werd ingeschakeld om uit te zoeken wie de geheimhouding had geschonden. Dat leverde nooit iets op. Sterker, het was voor mij een sport om dat (geheime) recherche-rapport ook weer te bemachtigen en publiceren waarop het onderzoek was stukgelopen. 

Ik heb in vier decennia maar een enkele keer meegemaakt, dat een politicus daadwerkelijk moest aftreden, omdat hij zogenaamd ‘per ongeluk’ zijn tas met geheime notulen ergens had laten staan. 

Niet van mij

Lekken is een belangenspel, dat met verve door politici wordt gespeeld. En niet alleen door politici. Ook in de voetballerij, in de entertainment-industrie en in het normale bedrijfsleven hebben prominenten de privé-nummers van journalisten in hun mobieltje staan. “Je hebt het niet van mij, maar weet je…” luidt doorgaans de openingszin. 

Wie had het meeste belang om de kabinetsnotulen aan RTL te geven? Wouter Koolmees in elk geval niet, want de D66’er kwam als een kleine potentaat uit de notulen naar voren. De sensibiliserende CDA-leider Wopke Hoekstra ligt evenmin voor de hand. Zelfs de zo integer ogende CU-minister Carola Schouten kwam te regentesk uit de verf om haar nu te kunnen verdenken tipgever van RTL te zijn. 

Ineens bleek de VVD niet de enige partij die het minder nauw met de onafhankelijkheid van kamerleden nam. Dus is het niet zo gek dat van diverse kanten al is gesuggereerd dat de kabinetsnotulen bewust vanuit de VVD zijn gelekt. Maar ik verwacht niet dat de partijleider daar nu nog actieve herinneringen aan heeft.