De bewoners van de wijken Bloemhof en Hillesluis op Rotterdam-Zuid zijn in verzet tegen de rigoureuze middelen die zijn ingezet om fraude aan te pakken. De gemeente is van plan om met een interventieteam bij 1 op de 10 huishoudens uit Bloemhof en Hillesluis langs te gaan onder de noemer van de wijkgerichte aanpak. De bewoners zijn boos en gekwetst dat Burgemeester Aboutaleb heeft gekozen voor dit nieuw, geheim systeem om specifiek sociale zekerheidsfraude te bestrijden in deze twee wijken.

Het bewuste systeem dat is ingezet om alle bewoners van deze wijken op stigmatiserende wijze via de ‘sleepnet methode’ te screenen heet SyRI (Systeem Risico Indicatie). Alle informatie dat bekend is bij de overheid wordt aan elkaar gekoppeld en de computer wordt gebruikt om zogenaamde verdachte patronen te ‘ontdekken’.

De FNV en vele andere partijen hebben een rechtszaak aangespannen om het systeem onwettelijk te verklaren. Er is een hele lijst aan bezwaren, zoals schending van de onschuldpresumptie en het doelbindingsbeginsel. Als klap op de vuurpijl is het SyRI-systeem onvoorzienbaar en door de burger moeilijk aan te vechten doordat de algoritmes en werkwijze geheim zijn.

Burgemeester Ahmed Aboutaleb had in het debat over SyRI, aangevraagd door de SP, op 21 maart aangegeven dat hij er niet op uit is om instrumenten in de lucht te houden om de instrumenten. Hij ziet SyRI namelijk als werkmethode, niets meer en niets minder. En als blijkt dat we met SyRI het paard achter de wagen spannen, zoals Aboutaleb het heeft beschreven, dan belooft Aboutaleb dat hij de stekker eruit trekt en simpelweg stopt met SyRI. De vraag is: waarom is er gekozen om SyRI toe te passen in deze twee wijken en is er wel goed nagedacht over de (negatieve) consequenties?

Onderdrukkend

Hoe Aboutaleb omgaat met het digitale systeem SyRI in Rotterdam doet me denken aan het klassieke Griekse verhaal van Prometheus die het vuur, de techniek, van de goden stal en aan de mensheid gaf. Een nobele daad vol inzicht, zo lijkt het, maar na verloop van tijd voelt Prometheus schaamte: De mensheid begint zich inferieur en overbodig te voelen doordat de techniek de menselijke mogelijkheden overtreft.

Deze ‘Prometheïsche schaamte’, zoals de filosoof Günther Anders het voortreffelijk heeft beschreven, staat symbool voor hoe de mensheid tegenwoordig in diepe symbiose verkeert met techniek. Superieure technische middelen worden hoopvol gebruikt. Rechtvaardigheid en vooruitgang zijn de doelen die we willen bereiken door gebruik van (digitale) middelen. Maar de techniek kan ook onderdrukkend en zorgwekkend werken. De mensheid draagt door gebruik van superieure techniek de last dat onze menselijke emoties en overwegingen inferieur aanvoelen en schaamte oproepen.

Met argusogen

Tijdens het debat in de gemeenteraad zag ik hoe Aboutaleb worstelde met het verdedigen van dit systeem. Aboutaleb heeft als Burgervader van alle Rotterdammers een sterk gevoel voor rechtvaardigheid en bekijkt de implementatie van SyRI met argusogen. Net als Prometheus die met de beste bedoelingen het profijt van superieure techniek wilde brengen naar mensen, is Aboutaleb geconfronteerd met de nadelige effecten van SyRI. De vertrouwensrelatie tussen burger en overheid wordt namelijk verbroken door gebruik van zo’n geheim digitaal profileringssysteem. Het kwaad is hoe dan ook geschied en de inwoners van Bloemhof en Hillesluis zijn bij voorbaat in het verdachtenbankje terecht gekomen.

Gelukkig hield Aboutaleb een stok achter de deur en beloofde hij ons dat hij de stekker eruit trekt als SyRI toch niet blijkt te werken.

Want de schaamte lijkt ook bij Aboutaleb toe te slaan. Des te meer, nu het blijkt dat alle ‘verwonderingen’ van de SyRI-techniek nul resultaat heeft opgeleverd. Ik denk dat we allemaal, inclusief Aboutaleb, last hebben van de ‘Prometheïsche schaamte’. Hadden we maar bij voorbaat schaamte gehad over SyRI en het idee van de rücksichtslose inzet van (nieuwe) digitale techniek.

Niet alleen schaam ik me dat we SyRI in Rotterdam toepassen: ik vind het een absolute schande. Mijn oproep aan onze Burgervader is dan ook om zich te verzetten tegen het (verdere) gebruik van dit systeem en recht te doen aan zijn gevoel voor menselijke solidariteit.